جذاب برای تماشاگران سینما

مستند ساموئل خاچیکیان، یک گفت‌وگو ساخته‌ی امید نجوان برای دوستداران سینمای ایران، فیلمی تماشایی و جذاب، خاطره‌انگیز و حسرت‌بار است. این فیلم مثل اغلب مستندهای پرتره (درباره‌ی سینماگران شاخص) به بررسی فعالیت‌ها و جایگاه حرفه‌ای فیلم‌سازی می‌پردازد که دو دهه از درگذشت و غیبتش در سینمای ایران گذشته است. خاچیکیان پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از عقاب‌ها عملاً جایگاه باشکوه و خاص خود به عنوان سینماگری مؤلف، کوشا و محبوب را از دست داد. سال‌خوردگی به سراغش آمد و بیش و پیش از آن، زیست طبیعی خود را از دست داد. مدیران سینمایی وقت، به دنبال کشف چهره‌های تازه بودند و امتداد موفقیت و شهرت ستاره‌های قبل، برایشان مطلوب نبود؛ خواه در قامت بازیگر، خواه در قالب فیلم‌ساز. پس چاووش که از جنس سینمای خاچیکیان نبود، او را وارد مسیری کرد که به کم‌کاری، انزوا و حذف از سینمای ایران انجامید.

مستند امید نجوان که منتقد سینماست، نگاهی جستجوگرانه به روند فیلم‌سازی خاچیکیان دارد. عشق او به سینما، عزت نفس و سلامتش در کار را به تصویر می‌کشد و در کنار روایت پرفراز و فرود زندگیِ یک فیلم‌ساز حرفه‌ای، مسیر سینمای ایران از اواخر دهه‌ی 1330 که خاچیکیان، فیلم‌سازی را آغاز کرد تا دهه‌ی 1370 را عیان می‌کند. فیلم، ابتدا با روایت خاچیکیان پیش می‌رود. انتخاب فیلم‌ها و سکانس‌ها، درست و دقیق است. پس از آن گفت‌وگوها شروع می‌شود که خاطراتی درباره شکل فیلم‌سازی و کوشش خاچیکیان است؛ و هم‌چنین عکس‌ها و تصاویر که تماشایی هستند.

ساموئل خاچیکیان، یک گفت‌وگو فیلمی سرپا و نوستالژیک است؛ به‌ویژه برای آن‌هایی که به سینمای ایران علاقه‌مندند و ردپای بزرگانش را می‌جویند و دستاوردهایش را منوط به یک دوره یا تعدادی اندک از فیلمسازانِ بیش‌تر شناخته شده نمی‌دانند.

علاقه و تسلط امید نجوان به موضوع و تاریخ سینمای ایران، باعث شده او، هم در قالب گفت‌وگوکننده به نکاتی درست اشاره کند و هم در نقش فیلم‌ساز، بخش‌هایی از تاریخ یا حتی زندگی شخصی خاچیکیان را برجسته کند که شنیدن و دیدن‌شان بسیار باارزش است. شاید یکی از مهم‌ترین وجوه شخصیت خاچیکیان که اغلبِ گفت‌وگوکنندگان بر آن صحه می‌گذارند سلامت نفس و اخلاق خوش است. عنصری که در زندگی امروز و قوانین نسل جدید غیبتی پررنگ دارد.

خاچیکیان به‌ عنوان فیلم‌سازِ محبوب مردم، کارگردانی که اغلب فیلم‌هایش پرفروش بوده و بسیاری از تهیه‌کنندگان دوست داشته‌اند با او همکاری کنند، هرگز بنده‌ی ثروت نشد و علایق و دغدغه‌هایش درباره روایت، فیلم‌سازی و کارگردانی را فدای مواهب مالی نکرد. این، شاید کلیدی‌ترین نکته‌ی مستند امید نجوان باشد. آن‌هم در روزگاری که تعدادی از سینماگران فقط به‌واسطه‌ی روابط از این پروژه به آن پروژه می‌روند و آثار بی‌کیفیت تولید می‌کنند و معیاری جز منفعت مالی ندارند!

و دریغ‌برانگیز است که سینما، سینمای امروز ایران، میراث عاشقان این هنر را این‌چنین بی‌ارزش و درگیر مناسبات سیاسی، مالی و معادلات غیرفرهنگی کرده است.

تماشای فیلمی چنین پرکشش، پر از تصاویر تازه و باکیفیت از یک عاشق سینما احتمالاً برای دوستداران هنر سینما جذاب، گاهی غرورآفرین و البته در بعضی موارد دریغ‌برانگیز است. تلاش صادقانه‌ی امید نجوان برای ثبت بخشی از تاریخ سینمای ایران که معمولاً نادیده انگاشته شده یا درباره‌ی آن با حُب و بغض داوری شده قابل تحسین است.